Türk medeniyeti İslâmiyet içinde teşekkül eder. Zihniyet dünyamızı ve hayat felsefemizi Müslümanlık yoğurur. Her şey din etrafında döner. Felsefe hayatla doğrudan temasa geçerek hikmet şeklini alır. Düşünce fikir hâlinde kalmaktan kurtulur, Tasavvurla icraat arasındaki fark ortadan kalkar. Manzara Selçuklu ve Osmanlı asırlarında böyledir. Modernleşme dönemindeyse iklim değişir. Cevdet Paşa'nın şimdi ne o var ne bu var dediği bir döneme girilir, kökleri kurutulan şeylerin yerlerine yenilerini koymaktan vazge

Türk dînî düşüncesinin teşekkül devri; Türklerin kendilerini İslâmiyette aradıkları döneme tekabül eder. Devir, geçmişe bakarak geleceğe akar. Eksen değiştirilen bu dönemeçte gidilen istikâmeti gözden kaçırmadan gelinen aşamaya dikkat kesilir. Mazi tabiî şekilde İslâmın çerçevesi içine alınır. Güç ve kudret devşirebileceğimiz menbâların hayat bulduğu bu başlangıç noktası, Selçuklu ve Osmanlıya hâliyle günümüze kaynak vazifesi görür. Zihniyet dünyamızın ve hayat felsefemizin oluştuğu İslâmlaşma süreci etrafı

Osmanlı tecrübesi İslâm medeniyetinin kemâl devri ve Müslümanlığın olgunluk noktasıdır. İslâmlaşma sürecinden başlayarak vücûd bulan Müslümanlık tarzını, İslâm'ın ta kendisi olarak gören Osmanlılar; Hanefî-Mâtüridî geleneğin açtığı zeminde harekete geçerler. Gazzâlî başta olmak üzere Râzî, İbnü'l-Arabî, Mevlânâ, Yûnus Emre, İbn Haldûn, Teftâzânî ve Cürcânî etrafında yeni baştan teşekkül etmenin imkânlarını yoklarlar. Mevcut geleneği tazeleyerek bir ileri aşamaya taşıyan bir usûl çerçevesinde yol alırlar. Ge

Türk tarih tecrübesinin Osmanlı aşaması, siyasî ve fikrî sahada istikrâr ve kemâlin arandığı dönemdir. Tevârüs edilen miras, aktüel kıymetlere göre yeniden şekillendirilir. Mevcut düşünce sistemi, öteden beri hükmünü yürüten değerlere kendi tecrübesi nispetinde açılır, sosyal hayatı idare eden zihniyete doğru uzanarak genişleme ve derinleşme imkânı bulur, hesaplaştığı sistemin tazyiki altında kendini yeniler. Böylece mekanizma yeni baştan kurulur, düşünce hayatın ihtiyaçlarına çok tabiî şekilde cevap verir.

Türk-İslâm düşüncesinin teşekkül devrini doldurabilecek vasıflara sahip olan klasiklerden biri de Kutadgu Bilig'dir. Eserin müellifi Yûsuf Has Hâcib, devrindeki düşünce akımlarına tekabül eden dört sembolik tip etrafında, İslâmlaşma asırlarına ait tecrübeleri toplar. Müslümanlığın, maziden akıp gelen kültürün üzerine aşılanarak kökleştirilebileceğini düşünür. Elinizdeki çalışma, mutlak dönüşümün, ancak içinde doğulan dünyanın verilerinden kalkarak mümkün hale getirilebileceğinin somut örneğini veren Kutadgu

Asırların oluşturduğu kültür birikiminin inkâr etmeye yahut da tanınamayacak şekilde değiştirilmeye başladığı modernleşme devrinde, en cezbedici ve geçer tavır; ıslah ve tanzim etmek fikridir. Osmanlı'yı acze düşüren, ulemânın durumu, zihniyeti ve nitelikleri olduğuna göre, bu acziyeti giderecek olan kaynak da ilmiye tarîkinin ta kendisidir. Hayatı ıslahat fikrinin idare ettiği bu dönemde, ulemânın asıl çehresi, ilmiye üzerinden yerli kalarak modernleşmenin imkânlarını yoklayan Cevdet Paşa ile İbnülemin'in

Türk düşünce ve inanç tarihi, coğrafî bakımdan Selçuklu devrine doğru genişlerken fikrî bakımdan da derinleşir. Halkası olduğumuz zincir burada dövülmeye başlanır. Selçuklu Devleti'nin kuruluşuyla İslâmiyet, siyasî ve fikrî açıdan kendisini muhafaza edecek çerçeveye kavuşur. Oğuz Türklerinin kurduğu bu devlet, çok geniş bir sahada hüküm sürdüğü için, bu dönem İslâm algısının, bütün bir İslâm dünyasını ve düşüncesini temsil edecek güç ve potansiyele sahip olduğu söylenebilir. Bu yönüyle Selçuklu İslâm tasavv

Türk tarihinde dikkat esastır. Bu dikkat, asıl hareket noktası ile son şeklini tarih ve coğrafyadan alır. Yeni olan her şey eskiye benzediği ölçüde bir kıymet ifade eder. Bir mahkeme-i kübrâ olarak görülen tarih, düne kapanarak bugüne açılanlar sayesinde bir kuvvet hâline gelir. Yûsuf Has Hâcib, Kınalı-zâde'nin; Gelibolulu Âlî İbnülemin'in şahsında yenilendiği gibi, Nizâmü'l-mülk, Sokullu Mehmed Paşa'da; Yavuz Sultan Selim de IV. Murad'da mükerrer hâle gelir, biri öbüründe devam eder. Fikir hayatımıza, yatt

Kadîm inançların değişerek devam ettiği bir coğrafyada hayat bulan Türklerin İslâm tasavvuru şifâhî, kitâbî ve mistik cephelere sahiptir. Türklerin dünya görüşünü geçmiş ve geleceğiyle ele alan kitâbî metinler idealleri; eskinin mevsiminde yeni bir iklim yaratan şifâhî ve mistik karak-terli metinler ise bu ideallerin pratiğe nasıl aktarıldığını gösterir. Bir başka ifadeyle Türklerin İslâm'ı algılamalarında bir çekiliş, kavramalarında ise bir atılış vardır. Türklerin İslâmlaşması hangi merhaleye varırsa vars