Cumhuriyet devrinde yaşamış, medrese eğitimi almış, dinî hizmetlerde bulunmuş hocaların ve şeyhlerin kalemlerinden çıkma hatırat ve hal tercümesi kitapları hayli az sayıda. Bu azlık, laiklik anlayışı ve uygulamaları başta olmak üzere Cumhuriyet inkılaplarının ve ideolojisinin hocalar, şeyhler ve onların etrafında kümelenen insanlar tarafından nasıl anlaşıldığı, hangi argümanlarla meşrulaştırıldığı, ne tür karşı veya paralel tepkiler gösterildiği, din eğitimi kademelerinin kimler vasıtasıyla ve hangi şartlarda verildiği, dinî hayatın nasıl sürdürüldüğü, din anlayışlarının nasıl değiştiği yahut katılaştığı… meselelerini anlamamızı güçleştiriyor.

Kutuz Hoca 1918 doğumlu bir köy hocası. Tahsili ve hizmetleri tamamiyle Cumhuriyet devrinin zor ve sıkıntılı ama aynı zamanda zevkli ve bereketli şartlarında gerçekleşmiş ve şekillenmiş. Ailesi, bütün yönleriyle tahsili, hocaları, memuriyeti, hocalığı, talebeleri, fahri hizmetleri, köyde yaşayan bir insan olarak hayatının renkli veçheleri bu hatıratta yer alıyor. Satır aralarında kendisinin, hocalarının, meslektaşlarının dinle, dinî hayatla, din eğitimiyle alakalı meseleler başta olmak üzere dünyaya, Türkiye’ye, Cumhuriyet ideolojisine, Diyanet İşleri Başkanlığı’na nasıl baktıkları konularında önemli ipuçları da bulunuyor. Bu tür hayatlarda yumuşak fakat ısrarlı, maneviyat tarafı da olan bir mücadele biçiminin, bir var olma ve koruma tarzının ete kemiğe bürünmesi de izlenebiliyor.