İstanbul ve Ayasofya’ya dair eserlerin İstanbul’un fethinden kısa bir
süre sonra, Fatih Sultan Mehmed Han’ın (ö. 886/1481) emri ile tercüme
veya telif yoluyla kaleme alınmaya başlandığı, bunun sonraki dönemlerde de
devam ettiği bilinmektedir.
Bu eser, Ayasofya Tarihine dair üç risaleyi bir araya getirmektedir. İlki
Fatih Sultan Mehmed’in emri ile Şems-i Harâbâtî adıyla tanınan Derviş
Şems tarafından Rumcadan Farsçaya 885 (1480) yılında tercüme edilmiştir.
İkinci risale, yine Fatih dönemine ait olup ismi bilinmeyen bir müellif
tarafından yine 885 (1480) yılında kaleme alınmıştır. Üçüncü risale ise
Sultan II. Bayezid adına Ahmed b. Ahmed el-Münşî el-Cilânî tarafından 905
(1499) yılında telif edilmiştir. Bu risaleler Ayasofya ve İstanbul ile ilgili İslâm
âleminde yazılmış en eski kaynaklardandır.
Eserin inceleme kısmında bu çalışmanın temelini oluşturan üç risalenin
içeriklerine göre İstanbul’un tarihi ve Ayasofya’nın inşa edilmesi düşüncesi,
Ayasofya binasının inşa edileceği yerin tespiti, Ayasofya binası için malzeme
toplanması ve tasarımı ile inşası, Ayasofya’nın ismi ve anlamı, Ayasofya’nın
büyük kubbesinin mali kaynağı, bu büyük kubbenin inşası, Ayasofya’nın
süslemeleri, Ayasofya binasının tamamlanması, Justinianus’un ölümü ve
onun tahtına geçen Justinus’un saltanatı, Ayasofya’nın büyük kubbesinin
çökmesi ve son olarak da İstanbul’un fethi açıklanmıştır.